Trzydziestu mieszkańców, kamienista ziemia i ślad Kopernika. Pełty to mała warmińska wieś z historią zapisaną w średniowiecznych dokumentach i notatkach najsłynniejszego astronoma Europy.

Wśród Wzniesień Górowskich ukryta jest niewielka wieś Pełty. Ledwie trzydzieści dusz zamieszkuje dziś tę miejscowość, która niegdyś tętniła życiem i miała swoją rolę w historii regionu. Niemiecka nazwa Steinbotten, czyli „kamienne miejsca”, doskonale oddaje charakter tej ziemi – skaliste wzgórza i kamieniste gleby od wieków kształtowały życie jej mieszkańców.

Początki wśród kamieni i lasów

Historia Pełt sięga głęboko w średniowiecze, gdy tereny te znajdowały się pod panowaniem kapituły warmińskiej. Wieś powstała jako typowe osiedlenie kolonizacyjne, którego głównym zadaniem było zagospodarowanie trudnych terenów na pograniczu Warmii. Położenie na skraju Wzniesień Górowskich nie było przypadkowe – chodziło o kontrolę szlaków handlowych wiodących w głąb Prus Wschodnich.
Nazwa niemiecka Steinbotten pojawia się w dokumentach już w XIV wieku i jednoznacznie wskazuje na kamienisty charakter tych ziem. Pruscy osadnicy, a później niemieccy koloniści, musieli borykać się z trudnymi warunkami glebowymi, co wpływało na sposób gospodarowania i rozwój miejscowości. Kamienne podłoże, choć utrudniające uprawę roli, dawało za to doskonały materiał budowlany, który wykorzystywano przy wznoszeniu chat, obejść i drobnych budowli sakralnych.

Przez wieki Pełty pozostawały typową wsią chłopską, której mieszkańcy zajmowali się głównie rolnictwem i hodowlą. Trudne warunki naturalne sprawiały, że rozwój był powolny, a populacja pozostawała na skromnym poziomie. Niemniej jednak wieś trwała, przetrwała kolejne zawieruchy historyczne i zachowała swój unikalny charakter.

Ślad kopernikański

O Pełtach pisał sam Mikołaj Kopernik. Ów uczony, pełniąc funkcje administratora dóbr kapituły warmińskiej, przeprowadzał lokacje w wielu warmińskich wsiach, w tym w Pełtach. Kopernik odwiedził tę miejscowość 11 lutego 1517 roku, zapisując w swoich notatkach:

Melchior Tolkesdorf objął 2 łany, które mu sprzedał Urban Tile.

Współczesne wyzwania małej społeczności

Pełty znajdziemy na mapie około 10 kilometrów na wschód od Pieniężna, w malowniczym zakątku Warmii. Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 512, co zapewnia jej dobre połączenie z większymi ośrodkami.

Współczesna administracyjna przynależność Pełt do sołectwa Pluty ma swoje historyczne uzasadnienie. Obie miejscowości przez wieki były ze sobą ściśle związane – wspólnie tworzyły niewielką enklawę osadniczą w tym regionie Warmii. Pluty, jako większa i bardziej znacząca miejscowość, naturalnie stały się centrum administracyjnym dla okolicznych wsi.

Dzisiejsze Pełty to przykład typowej małej wsi warmińskiej, która zmaga się z wyzwaniami demograficznymi charakterystycznymi dla tego regionu. Trzydziestu mieszkańców to wynik wieloletniego procesu wyludniania się, który dotknął większość małych miejscowości na Warmii. Ludzie młodzi wyjeżdżają do większych miast w poszukiwaniu pracy i lepszych perspektyw życiowych, zostawiając starsze pokolenia.

Mimo tych trudności wieś nie została całkowicie opuszczona. W krajobrazie wsi wciąż można odnaleźć ślady dawnych czasów – charakterystyczne warmińskie zabudowania, resztki dawnych gospodarstw czy fragmenty historycznych szlaków.

* Autograf Kopernika „Lokacje łanów opuszczonych” prezentujemy dzięki uprzejmości Pracowni Wydawniczej ElSet. Tłumaczenia z łaciny pochodzą z opracowań dr. Jerzego Sikorskiego oraz Mariana Biskupa.

GALERIA | Pełty