Mało kto tu zagląda, a historia… ma tu wiele do powiedzenia. Pistki wieś, w której zapisał się sam Kopernik. To średniowieczne początki, szlacheckie tajemnice i dzika przyroda.

Na mapie warmińskiej gminy Dywity, zaledwie kilka kilometrów od stolicy województwa, ukryta jest niewielka wieś o intrygującej nazwie – Pistki. Miejscowość ta, znana niegdyś pod pruską nazwą Piestkeim, kryje w sobie ciekawą historię sięgającą końca XIV wieku. Dziś to spokojna wieś, która łączy w sobie elementy tradycyjnej warmińskiej kultury z nowoczesnymi wyzwaniami życia w sąsiedztwie dynamicznie rozwijającego się Olsztyna.

Średniowieczne początki nad jeziorem Pistki

Historia Pistek rozpoczyna się w 1384 roku, kiedy to Henryk von Plauen, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, nadał przywilej lokacyjny dla nowego osiedla. Wieś powstała nad malowniczym jeziorem Pistki, w miejscu gdzie wcześniej istniała pruska osada. Pierwszym zasadźcą był Prus o imieniu Nassudre, który otrzymał 14 łanów leśnych na prawie chełmińskim wraz z prawem dziedziczenia dwóch wolnych włók.

Nazwa miejscowości ewoluowała przez wieki – od pierwotnego Pysekaym czy Pyzekaym w XIV wieku, przez Pissekaim w wiekach XVI-XVIII, aż do współczesnej formy Pistki. Pruski rdzeń „kaym” w nazwie oznaczał dwór jako jednostkę osadniczą, co wskazuje na kontynuację wcześniejszego osadnictwa pruskiego na tych terenach.

Lokalizacja nad jeziorem nie była przypadkowa. Zbiornik wodny dawał nie tylko dostęp do wody pitnej, ale także możliwości rybołówstwa i stanowił naturalną ochronę przed potencjalnymi najazdami. Wokół jeziora rozciągały się lasy, które dostarczały drewna budowlanego oraz umożliwiały polowania – ważne źródło pożywienia dla pierwszych osadników.

Szlacheckie rody i zmiany właścicieli

W XVI wieku Pistki przeszły pod zarząd kapituły warmińskiej, która w 1545 roku przekazała wieś Stanisławowi Worańskiemu. Ten moment oznaczał początek nowego etapu w historii miejscowości – transformacji z osady chłopskiej w majątek szlachecki. W 1680 roku właścicielem został Jerzy Szyprowski, rajca z Dobrego Miasta, co świadczy o rosnącym znaczeniu gospodarczym wsi.

Od początku XVIII wieku Pistki znajdowały się w posiadaniu polskich rodzin szlacheckich. Najpierw były własnością Neydakowskich, a od 1702 roku przeszły w ręce Radzymińskich. Te arystokratyczne rodowody nadały wsi szczególny charakter – powstawały tu nie tylko chłopskie zagrody, ale także dwór szlachecki z parkiem i zabudowaniami gospodarczymi.

W 1820 roku wieś składała się z 6 domów zamieszkanych przez 19 osób, co wskazuje na jej niewielkie rozmiary. Spis ludności z 1896 roku odnotował 4 protestantów, 1 osobę wyznania mojżeszowego i 41 katolików, co pokazuje wielowyznaniowy charakter społeczności. W 1905 roku miejscowość liczyła 26 mieszkańców.

Wizyta Kopernika

Podczas pełnienia urzędu administratora dóbr kapituły warmińskiej w Pieniężnie Mikołaj Kopernik w dniu 3 stycznia 1519 roku odnotował lokację 2 łanów w Pistkach:

Piotr z Kaborna objął 2 łany opuszczone przez karczmarza, bez wolnizny. Poręczył za niego Stenczel, karczmarz. Działo się 3 stycznia.

Pozostałości dawnych czasów

Współczesne Pistki zachowały ślady swojej bogatej przeszłości. W krajobrazie wsi można nadal odnaleźć pozostałości parku dworskiego oraz fragmenty zabudowy folwarcznej, które przypominają o czasach, gdy miejscowość była siedzibą szlacheckiego majątku. Te relikty stanowią cenne świadectwo architektury i planowania przestrzennego charakterystycznego dla warmińskich dworów.

Szczególnie interesującym zabytkiem są średniowieczne umocnienia liniowe, zwane wałami podłużnymi. Te tajemnicze konstrukcje ziemne, prawdopodobnie pochodzące z okresu plemiennego lub wczesnego średniowiecza, świadczą o strategicznym znaczeniu tego terenu w dawnych czasach. Wały te mogły służyć jako elementy systemu obronnego lub granicznego, kontrolującego dostęp do ważnych szlaków komunikacyjnych.

Jezioro Pistki, które dało nazwę miejscowości, pozostaje centralnym punktem krajobrazu. Zbiornik ten, połączony kanałem z większym jeziorem Mosąg, tworzy malowniczy kompleks wodny. Nad brzegami jeziora zachowały się fragmenty dawnej roślinności przybrzeżnej oraz ślady dawnych urządzeń gospodarczych związanych z rybołówstwem.

Cisza i ekologia

Dzisiejsze Pistki to spokojna wieś administracyjnie należąca do sołectwa Spręcowo w gminie Dywity. Ta przynależność administracyjna odzwierciedla rzeczywistość demograficzną – wieś jest na tyle mała, że nie może funkcjonować jako samodzielna jednostka samorządowa. Mieszkańcy Pistek korzystają z infrastruktury i usług dostępnych w większym Spręcowie.

Współczesne Pistki zyskały nowe znaczenie dzięki swojemu położeniu w sąsiedztwie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny. Ta forma ochrony przyrody obejmuje cenne przyrodniczo tereny wokół rzeki Łyny, w tym okolice jeziora Pistki. Dla mieszkańców wsi oznacza to pewne ograniczenia w sposobie zagospodarowania terenu, ale także korzyści wynikające z życia w środowisku o wysokiej jakości.

Ochrona krajobrazu przyczynia się do zachowania naturalnego charakteru okolic Pistek. Lasy, łąki i zbiorniki wodne pozostają w stanie zbliżonym do naturalnego, co stanowi cenne refugium dla flory i fauny regionu. Dla mieszkańców i odwiedzających wieś oznacza to możliwość obcowania z nieskażonym środowiskiem naturalnym.

Ta lokalizacja stwarza też nowe możliwości rozwoju. Rosnąca świadomość ekologiczna i zainteresowanie turystyką przyrodniczą mogą sprawić, że Pistki znajdą swoje miejsce na mapie turystycznej Warmii. Połączenie walorów historycznych z przyrodniczymi tworzy potencjał dla rozwoju zrównoważonej turystyki, która nie naruszy delikatnej równowagi tego unikalnego miejsca.

* Autograf Kopernika „Lokacje łanów opuszczonych” prezentujemy dzięki uprzejmości Pracowni Wydawniczej ElSet. Tłumaczenia z łaciny pochodzą z opracowań dr. Jerzego Sikorskiego oraz Mariana Biskupa.

GALERIA | Pistki