Archeolodzy przecierali oczy ze zdumienia. Podczas prac odkrywczych we Fromborku znaleźli 500-letni cyrkiel. Czy to właśnie tym narzędziem Kopernik kreślił swoje przełomowe teorie?
Początek sierpnia 2024 roku. Żar leje się z nieba. Nie jest łatwo kopać. W ogrodach kanonickich we Fromborku przy pomocy georadaru prowadzone są poszukiwania podziemnych reliktów architektury. Odpowiada za nie fundacja Misja Skarb i Warmińska Grupa Eksploracyjna. Odkrywcy odkopują narożnik nieistniejącej już kanonii i wejście do jej częściowo zawalonych piwnic. I trafiają jeszcze na coś innego, co powoduje szybsze bicie serca. Michał Antczak wyciąga z ziemi małe narzędzie z brązu. Gdy otrzepuje je z ziemi, okazuje się, że to cyrkiel. Tylko czyj?
Znaleziono cyrkiel typu kroczek, który służył do pomiarów astronomicznych i kartograficznych. Cyrkiel pochodzi z XVI wieku. Być może należał do Mikołaja Kopernika.
Klucz do pomiarów Kopernika
W ogrodzie, w którym prowadzono wykopaliska, znajdowało się prawdopodobnie tzw. pavimentum, czyli stanowisko do prowadzenia obserwacji nieba – wypoziomowany podest, na którym Kopernik stawiał instrumenty pomiarowe.
- To niesamowite znalezisko nie tylko przenosi nas w czasie do okresu, kiedy Kopernik dokonywał swoich przełomowych odkryć, ale także otwiera nowe możliwości zrozumienia jego metod pracy – można przeczytać na fecabookowym profilu Misji Skarb. — Dzięki współpracy z archeologami dowiedzieliśmy się, że cyrkiel ten mógł być używany do precyzyjnych pomiarów, które były kluczowe w badaniach astronomicznych. Czy możliwe, że narzędzie to było używane przez samego Kopernika lub jego współpracowników? To odkrycie jest przypomnieniem, jak ważne jest nasze dziedzictwo kulturowe i jak wiele tajemnic kryje się jeszcze pod ziemią.
Liczył, kreślił i mierzył
Przypomnijmy, że Kopernik w wieku 37 lat przeniósł się do Fromborka, który stał się jego domem aż do śmierci. To tu prowadził obserwacje astronomiczne, które umożliwiły wydanie w 1543 roku dzieła „De revolutionibus orbium coelestium”. U niego nic nie było na słowo honoru, więc liczył, kreślił i mierzył. We Fromborku przeprowadził około 30 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych. Obserwował m.in. Marsa i Saturna, przeprowadził serię czterech obserwacji Słońca. Odkrył wówczas zmienność mimośrodu Ziemi i ruch apogeum słonecznego względem gwiazd stałych.
Odkryty cyrkiel, chociaż skromny z wyglądu, może mieć ogromne znaczenie dla historyków i badaczy. Wykonane z brązu narzędzie jest trzecim tego typu znaleziskiem w Polsce, jednak jego lokalizacja sprawia, że jest ono wyjątkowe. Pierwszy cyrkiel został odkryty w 2005 roku w północnym dziedzińcu Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kolejny podobny cyrkiel z XVI wieku znaleziono w 2016 roku, również w ogrodach kanonickich we Fromborku. Który miał w rękach Kopernik?
