Por­tret Miko­ła­ja Koper­ni­ka w deko­ra­cyj­nej bor­diu­rze. Ten kla­sycz­ny wize­ru­nek Miko­ła­ja Koper­ni­ka, utrzy­ma­ny w duchu rene­san­so­wej ele­gan­cji, przed­sta­wia astro­no­ma w ozdob­nej, orna­men­tal­nej ramie. Owal­ny por­tret uję­ty został w pro­sto­kąt­ną bor­diu­rę o moty­wach roślin­no-oku­cio­wych, nada­ją­cych kom­po­zy­cji wyra­fi­no­wa­ny, nie­mal emble­ma­tycz­ny cha­rak­ter.

W oto­ku owa­lu wid­nie­je inskryp­cja: NICOLAUS COPERNICUS Tor­na­eus Borus­sus, Mathe­mat. Nat. Ao. 1453. Ob. 1543 (z infor­ma­cją o miej­scu uro­dze­nia – Toruń, region Prus Kró­lew­skich – oraz datą życia uczo­ne­go).

Pod por­tre­tem umiesz­czo­no poetyc­ką sen­ten­cję łaciń­ską: Nox docet insta­bi­les Coper­ni­cus aethe­ris orbes, / Sed ter­rae insta­bi­les argu­it ille vices, co moż­na prze­tłu­ma­czyć jako: „Noc uczy o zmien­nych sfe­rach ete­ru – Koper­nik, / lecz on sam dowo­dzi zmien­no­ści ziem­skich losów.”

Koper­nik został uka­za­ny w uję­ciu popier­sia, en tro­is quarts – z twa­rzą zwró­co­ną w pra­wo. Jego wyra­zi­ste rysy – ostre kości policz­ko­we, lek­ko zary­so­wa­ne usta i gęste, falo­wa­ne wło­sy – two­rzą obraz uczo­ne­go sku­pio­ne­go i dostoj­ne­go. W pra­wej dło­ni trzy­ma pęk kon­wa­lii, sym­bo­licz­ny akcent, być może nawią­zu­ją­cy do czy­sto­ści wie­dzy lub porząd­ku natu­ral­ne­go.

Ubra­ny jest w pro­stą, dwu­war­stwo­wą sza­tę: spodnią tuni­kę oraz wierzch­nią, futrem pod­szy­tą pele­ry­nę bez ręka­wów, z sze­ro­kim wywi­nię­tym koł­nie­rzem – typo­wy strój uczo­ne­go epo­ki.

W tle, nad jego lewym ramie­niem, znaj­du­je się tajem­ni­czy mono­gram zło­żo­ny z liter „B” i „R”, nakła­da­ją­cych się na sie­bie – być może znak rytow­ni­ka lub wydaw­cy.

Por­tret ten był kil­ka­krot­nie publi­ko­wa­ny w pre­sti­żo­wych dzie­łach gra­ficz­nych, m.in.:

  • Ico­nes viro­rum illu­strium doctri­na & eru­di­tio­ne pra­estan­tium… autor­stwa Jeana-Jacqu­esa Bois­sar­da (1597)
  • oraz w serii Biblio­the­ca chal­co­gra­phi­ca… (wyda­nia z 1650 i 1669 r.).

W zbio­rach Muzeum Miko­ła­ja Koper­ni­ka we From­bor­ku znaj­du­je się kil­ka egzem­pla­rzy tej ryci­ny, odbi­tych póź­niej z tej samej mie­dzia­nej matry­cy, któ­ra posłu­ży­ła do stwo­rze­nia ory­gi­na­łu z koń­ca XVI wie­ku. Jest to nie tyl­ko jeden z naj­star­szych, ale i naj­bar­dziej roz­po­zna­wal­nych wize­run­ków astro­no­ma w iko­no­gra­fii euro­pej­skiej.

Frank­furt nad Menem
Papier, mie­dzio­ryt
Wys. 13,9 cm, szer. 10,8 cm