Ten pełen dosto­jeń­stwa wize­ru­nek Miko­ła­ja Koper­ni­ka, autor­stwa Jana Matej­ki, powstał w 1873 roku jako nagro­da dla pre­nu­me­ra­to­rów „Tygo­dni­ka Ilu­stro­wa­ne­go” – pre­sti­żo­we­go pisma kul­tu­ral­ne­go XIX-wiecz­nej War­sza­wy. Por­tret zachwy­ca nie tyl­ko wyra­zi­stą fizjo­no­mią uczo­ne­go, ale i nie­zwy­kle szcze­gó­ło­wą, ozdob­ną ramą.

Kom­po­zy­cja utrzy­ma­na jest w kla­sycz­nym ukła­dzie – popier­sie w pół­pro­fi­lu, zwró­co­ne w pra­wo, z bez­po­śred­nim spoj­rze­niem skie­ro­wa­nym na widza. Cha­rak­te­ry­stycz­ne dla Koper­ni­ka rysy twa­rzy – wyso­kie czo­ło, moc­no zary­so­wa­ne kości policz­ko­we i peł­ne usta – przy­wo­łu­ją zna­ne z wcze­śniej­szych przed­sta­wień cechy wiel­kie­go astro­no­ma. Gęste, falu­ją­ce wło­sy się­ga­ją poło­wy szyi i wywi­ja­ją się na koń­cach, two­rząc cha­rak­te­ry­stycz­ne pukle.

Strój uczo­ne­go to dobrze zna­ny z iko­no­gra­fii zestaw: czar­na, pro­sta sza­ta spodnia oraz futrza­ne, bez­rę­ka­wo­we okry­cie wierzch­nie z sze­ro­kim koł­nie­rzem. Nad jego ramie­niem umiesz­czo­ne są ini­cja­ły Jana Matej­ki – JM / 1873.

Deko­ra­cyj­na rama por­tre­tu, utrzy­ma­na w sty­lu orna­men­tu oku­cio­we­go, wzbo­ga­co­na zosta­ła o moty­wy sty­li­zo­wa­ne­go czte­ro­li­ścia w naro­żach i umiesz­czo­ne w gór­nej czę­ści tel­lu­rium – sym­bol astro­no­micz­nych zain­te­re­so­wań Koper­ni­ka. Na ramie bie­gnie inskryp­cja: 1473 MIKOŁAJ KOPERNIK 1873
– sym­bo­licz­nie pod­kre­śla­ją­ca 400-lecie uro­dzin astro­no­ma.

Pod ryci­ną wid­nie­ją dodat­ko­we pod­pi­sy, w tym:
– Rysu­nek Jana Matej­ki
– dane dru­kar­ni Wła­dy­sła­wa Sie­niaw­skie­go i Józe­fa Ungra
– oraz notat­ka cen­zu­ral­na: Дозволено цензурою. Варшава 16 Марта 1873 г.

Cie­ka­wost­ką jest fakt, że kom­po­zy­cja Matej­ki wyraź­nie nawią­zu­je do por­tre­tu Koper­ni­ka autor­stwa Jere­mia­sza Falc­ka z 1645 roku – podo­bień­stwo doty­czy nie tyl­ko ukła­du posta­ci, ale tak­że jej spoj­rze­nia i ucze­sa­nia.

Ryci­na, będą­ca jed­nym z naj­po­pu­lar­niej­szych dzie­więt­na­sto­wiecz­nych wyobra­żeń Miko­ła­ja Koper­ni­ka, znaj­du­je się dziś w zbio­rach Muzeum Miko­ła­ja Koper­ni­ka we From­bor­ku, jako przy­kład naro­do­wej iko­no­gra­fii uczo­ne­go i kul­tu jego oso­by w epo­ce zabo­rów.

Pol­ska
Papier, drze­wo­ryt, tin­ta
Wys. 42 cm, szer. 33 cm