Histo­ria bywa trud­na, ale z taki­mi prze­wod­ni­ka­mi sta­je się fascy­nu­ją­cą opo­wie­ścią. 25 lip­ca 2025 roku dr Jerzy Sikor­ski koń­czy 90 lat. I wciąż przy­po­mi­na nam, że praw­dzi­wa pasja do prze­szło­ści nie zna wie­ku.

Mówią, że histo­ria nie zno­si nudy. Ale to nie histo­ria musi się sta­rać — to ludzie muszą umieć ją opo­wia­dać. I jeśli jest ktoś, kto przez deka­dy robił to z pasją, poko­rą i bły­skiem w oku, to jest to dr Jerzy Sikor­ski — histo­ryk, detek­tyw, badacz, popu­la­ry­za­tor, a dla wie­lu po pro­stu: „czło­wiek od Koper­ni­ka”.

25 lip­ca 2025 roku dr Jerzy Sikor­ski koń­czy 90 lat. I nie da się przejść obok tej daty obo­jęt­nie, bo to uro­dzi­ny kogoś, kto nie tyl­ko przez lata pochy­lał się nad doku­men­ta­mi, mapa­mi, źró­dła­mi, ale też odwa­żył się zadać pyta­nia, któ­re innym wyda­wa­ły się nie­po­trzeb­ne, nie­wy­god­ne albo po pro­stu – zbyt trud­ne.

- Na mojej dro­dze badaw­czej spo­ty­ka­łem wie­le dyle­ma­tów doty­czą­cych życia Koper­ni­ka, ale odna­le­zie­nie miej­sca jego pochów­ku jest zde­cy­do­wa­nie naj­istot­niej­szym osią­gnię­ciem — mówił Jerzy Sikor­ski w wywia­dzie dla „Wybor­czej Olsz­tyn”.

Grób Kopernika przy ołtarzu

Tak, to wła­śnie dr Jerzy Sikor­ski wska­zał miej­sce pochów­ku astro­no­ma, któ­ry „wstrzy­mał Słoń­ce i ruszył Zie­mię”. Zamiast grze­bać się w domy­słach, Sikor­ski wziął do ręki doku­men­ty kapi­tul­ne, przy­ło­żył je do pla­nu from­bor­skiej kate­dry i powie­dział: „Koper­nik musiał być pocho­wa­ny przy ołta­rzu, któ­rym się opie­ko­wał. I to nie siód­mym, jak do tej pory sądzo­no. Czwar­tym.” Resz­ta to już histo­ria… arche­olo­gicz­na, antro­po­lo­gicz­na i – medial­na.

Ale dr Jerzy Sikor­ski to nie tyl­ko odkry­cia i publi­ka­cje. To czło­wiek, któ­ry wcią­ga ludzi w opo­wie­ści tak, jak inni wcią­ga­ją w powie­ści sen­sa­cyj­ne. Nie mówi „chodź za mną”, tyl­ko „chodź, zoba­czysz coś, cze­go nie widzia­łeś”. Spo­tka­nia z Jerzym Sikor­skim nie przy­po­mi­na­ją listy dat – to podró­że w cza­sie, w któ­rych Koper­nik sta­wał się czło­wie­kiem: z krwi i kości, z pro­ble­ma­mi, fascy­na­cja­mi, zęba­mi w dobrym sta­nie i apte­kar­ską pre­cy­zją w notat­kach.

- Pada argu­ment, że odkry­ty Koper­nik miał zbyt dobry stan uzę­bie­nia. Mnie to nie dzi­wi, bo z prze­ka­zów histo­rycz­nych wyni­ka, że zawsze cie­szył się bar­dzo dobrym zdro­wiem… A kie­dy zacho­ro­wał po sześć­dzie­siąt­ce, ludzie odbie­ra­li to z nie­do­wie­rza­niem — pod­kre­śla Jerzy Sikor­ski w roz­mo­wie z „Wybor­czą Olsz­tyn”.

Trze­ba odwa­gi, by przez dzie­się­cio­le­cia grze­bać w archi­wach i nie ulec poku­sie łatwe­go skró­tu. Sikor­ski nie szu­ka sen­sa­cji – ona jest efek­tem solid­nej robo­ty. Dla­te­go dziś, gdy o Koper­ni­ku mówi się w kon­tek­ście DNA, szcząt­ków, rekon­struk­cji twa­rzy, w tle zawsze stoi jego postać.

Honorowy obywatel Olsztyna

W maju 2023 roku Jerzy Sikor­ski otrzy­mał tytuł Hono­ro­we­go Oby­wa­te­la Olsz­ty­na. Uzna­no, że w Roku Koper­ni­ka nie moż­na było uho­no­ro­wać niko­go bar­dziej sym­bo­licz­ne­go. Rada Mia­sta tak uza­sad­ni­ła swój wybór: „Było­by to uko­ro­no­wa­niem jego karie­ry nauko­wej, któ­rą poświę­cił stu­diom nad życiem i dzie­łem tego wiel­kie­go Pola­ka, a zara­zem ade­kwat­nym wyra­zem uzna­nia za zasłu­gi na rzecz popu­la­ry­za­cji histo­rii.”

Ale naj­waż­niej­sze jest to, że sam Sikor­ski nigdy nie zatrzy­mał się tyl­ko na Koper­ni­ku. Pisał o War­mii, o Olsz­ty­nie, o Grun­wal­dzie. To czło­wiek, któ­ry znał zapach sta­rych ksiąg i puls małych miast. Mówił o prze­szło­ści, ale zawsze z nadzie­ją, że kogoś to poru­szy tu i teraz. Zresz­tą zawsze pod­kre­śla: „Ale naj­waż­niej­sze jest to, że sam Sikor­ski nigdy nie zatrzy­mał się tyl­ko na Koper­ni­ku. Pisał o War­mii, o Olsz­ty­nie, o Grun­wal­dzie. To czło­wiek, któ­ry znał zapach sta­rych ksiąg i puls małych miast. Mówił o prze­szło­ści, ale zawsze z nadzie­ją, że kogoś to poru­szy tu i teraz. Zresz­tą zawsze pod­kre­śla: „Ale naj­waż­niej­sze jest to, że sam Sikor­ski nigdy nie zatrzy­mał się tyl­ko na Koper­ni­ku. Pisał o War­mii, o Olsz­ty­nie, o Grun­wal­dzie. To czło­wiek, któ­ry znał zapach sta­rych ksiąg i puls małych miast. Mówi o prze­szło­ści, ale zawsze z nadzie­ją, że kogoś to poru­szy tu i teraz. Zresz­tą zawsze pod­kre­śla: „Dla mnie grób Koper­ni­ka prze­stał być tajem­ni­cą. Ale histo­ria? Histo­ria wciąż ma wie­le do powie­dze­nia.”

I oby mówi­ła jego gło­sem jesz­cze dłu­go. Wszyst­kie­go naj­lep­sze­go, Panie Dok­to­rze!

Wybrane publikacje dr. Jerzego Sikorskiego

Książ­ki autor­skie i współ­au­tor­skie

1. Miko­łaj Koper­nik na War­mii
   Olsz­tyn: Wydaw­nic­two Poje­zie­rze, 1971
   (pierw­sza kom­plek­so­wa pró­ba rekon­struk­cji dzia­łal­no­ści Koper­ni­ka na War­mii)
2. From­bork (współ­au­tor: Tade­usz Pia­skow­ski)
   Olsz­tyn: Wydaw­nic­two Poje­zie­rze, 1972
   (mono­gra­fia mia­sta, z roz­dzia­ła­mi doty­czą­cy­mi Miko­ła­ja Koper­ni­ka)
3. Dzie­je War­mii i Mazur w zary­sie
   Olsz­tyn: Wydaw­nic­two Poje­zie­rze, 1981
   (popu­lar­no­nau­ko­wy prze­gląd histo­rii regio­nu)
4. Pry­wat­ne życie Miko­ła­ja Koper­ni­ka
   Olsz­tyn: Wydaw­nic­two Poje­zie­rze, 1985
   (kil­ka­krot­nie wzna­wia­na, m.in. w 1995 i 2011 r., jed­no z naj­bar­dziej zna­nych opra­co­wań popu­lar­no­nau­ko­wych o Koper­ni­ku)
5. Grun­wald w pamię­ci Pola­ków
   Olsz­tyn: Ośro­dek Badań Nauko­wych im. W. Kętrzyń­skie­go, 1991
   (ana­li­za kul­tu­ro­we­go i histo­rycz­ne­go zna­cze­nia bitwy grun­waldz­kiej)
6. Sta­ry ratusz w Olsz­ty­nie na tle dzie­jów mia­sta
   Olsz­tyn: Wydaw­nic­two Poje­zie­rze, 1999
   (mono­gra­fia archi­tek­to­nicz­no-histo­rycz­na)
7. Galo­pem przez stu­le­cia. Olsz­tyn 1353–2003
   Olsz­tyn: ElSet, 2003
   (ilu­stro­wa­na opo­wieść o dzie­jach mia­sta, przy­go­to­wa­na z oka­zji jubi­le­uszu)
8. Miko­łaj Koper­nik / Imma­nu­el Kant. Dwie naj­wy­bit­niej­sze posta­cie nauki na zie­miach nie­gdyś pru­skich (współ­au­tor: Janusz Jasiń­ski)
   Olsz­tyn: Ośro­dek Badań Nauko­wych, 2014
   (stu­dium porów­naw­cze dwóch posta­ci, osa­dzo­ne w kon­tek­ście dzie­dzic­twa Prus Kró­lew­skich i Wschod­nich)
9. Śla­da­mi Miko­ła­ja Koper­ni­ka
   Olsz­tyn: ElSet, 2022
   (prze­wod­nik po miej­scach zwią­za­nych z Koper­ni­kiem; opra­co­wa­nie popu­lar­no­nau­ko­we)

Wybra­ne arty­ku­ły i roz­pra­wy nauko­we

10. Gdzie był pocho­wa­ny Miko­łaj Koper­nik?
    Olsz­tyn: OBN im. W. Kętrzyń­skie­go, 2004
    (opra­co­wa­nie źró­dło­we będą­ce pod­sta­wą odkry­cia gro­bu astro­no­ma)
11. The tomb of Nico­laus Coper­ni­cus in the War­mia bishops’ cathe­dral in From­bork: histo­ri­cal, archa­eolo­gi­cal and anth­ro­po­lo­gi­cal rese­arch
    In: The Search for Nico­laus Coper­ni­cus” Tomb, War­sza­wa, 2006
    (publi­ka­cja w języ­ku angiel­skim pod­su­mo­wu­ją­ca inter­dy­scy­pli­nar­ne bada­nia)
12. Licz­ne arty­ku­ły w cza­so­pi­smach nauko­wych i perio­dy­kach, m.in.:
    • Komu­ni­ka­ty Mazur­sko-War­miń­skie
    • Stu­dia i Mate­ria­ły Ośrod­ka Badań Nauko­wych w Olsz­ty­nie
    • Kwar­tal­nik Histo­rii Nauki i Tech­ni­ki
    • Olsz­tyń­ski Rocz­nik Kon­ser­wa­tor­ski

Publi­ka­cje reda­go­wa­ne i współ­re­da­go­wa­ne (ostat­nie lata)

13. Pra­ce zbio­ro­we i mono­gra­fie o cha­rak­te­rze inter­dy­scy­pli­nar­nym, doty­czą­ce m.in. regio­nów pery­fe­ryj­nych, inno­wa­cyj­no­ści oraz roz­wo­ju lokal­ne­go – współ­pra­ca z Uni­wer­sy­te­tem War­miń­sko-Mazur­skim i insty­tu­cja­mi samo­rzą­do­wy­mi (wyda­nia z lat 2020–2022)

Doro­bek dr. Jerze­go Sikor­skie­go obej­mu­je ponad 180 prac nauko­wych i popu­lar­no­nau­ko­wych. Powyż­sza lista przed­sta­wia naj­waż­niej­sze i naj­czę­ściej cyto­wa­ne pozy­cje. W przy­pad­ku prac publi­ko­wa­nych w cza­so­pi­smach spe­cja­li­stycz­nych, kata­log peł­ny dostęp­ny jest w zaso­bach biblio­gra­ficz­nych m.in. Biblio­te­ki Naro­do­wej, Biblio­te­ki Uni­wer­sy­te­tu Miko­ła­ja Koper­ni­ka w Toru­niu oraz War­miń­sko-Mazur­skiej Biblio­te­ki Peda­go­gicz­nej w Olsz­ty­nie.