Film otwie­ra dyna­micz­na muzy­ka, towa­rzy­szą­ca szyb­kim uję­ciom miejsc zwią­za­nych z życiem i pra­cą Miko­ła­ja Koper­ni­ka. Naj­pierw olsz­tyń­ski zamek z lotu pta­ka. Widać śre­dnio­wiecz­ną budow­lę z czer­wo­nej cegły, potem widocz­na jest bra­ma głów­na. Obraz zmie­nia się na wnę­trza Muzeum Miko­ła­ja Koper­ni­ka we From­bor­ku. Kame­ra poka­zu­je błę­kit­ny sufit z gwiaz­do­zbio­rem uka­zu­ją­cym mitycz­ne zwie­rzę­ta, następ­nie księ­gę „De revo­lu­tio­ni­bus” i por­tret Koper­ni­ka przed­sta­wia­ją­cy astro­no­ma w rene­san­so­wym stro­ju. Na czar­nym tle poja­wia się bia­ły napis: „Koper­nik – admi­ni­stra­tor kapi­tu­ły. Loka­cje mistrza Miko­ła­ja”.

Spo­koj­na muzy­ka towa­rzy­szy uję­ciu z lotu pta­ka. Na pierw­szym pla­nie roz­cią­ga się gęsty las, dalej widocz­ne są niskie zabu­do­wa­nia, a w tle – wiel­ka tafla wody.

Lek­tor: „From­bork to malow­ni­czo poło­żo­ne mia­sto nad Zale­wem Wiśla­nym. W latach 1346–1772 było sie­dzi­bą kapi­tu­ły war­miń­skiej, spra­wu­ją­cej wła­dzę świec­ką nad trze­cią czę­ścią War­mii. Funk­cję admi­ni­stra­to­ra kapi­tu­ły peł­nił Miko­łaj Koper­nik. Odpo­wia­dał za zarzą­dza­nie jej mająt­kiem, kon­tro­lu­jąc mię­dzy inny­mi docho­dy z dóbr kapi­tu­ły.”

Na ekra­nie From­bork z lotu pta­ka: pola, mia­sto, kate­dra i wie­ża, z któ­rej roz­cią­ga się widok na Zalew Wiśla­ny.

Krzysz­tof Wró­blew­ski, histo­ryk z Muzeum Miko­ła­ja Koper­ni­ka we From­bor­ku, sie­dzi na rene­san­so­wym krze­śle. W tle widocz­na jest pra­cow­nia z brą­zo­wą skrzy­nią, narzę­dzia­mi astro­no­micz­ny­mi i księ­gą o pożół­kłych kar­tach na biur­ku. Mówi: „Cho­dzi­ło o doglą­da­nie i czu­wa­nie nad docho­da­mi kapi­tu­ły, ścią­ga­nie podat­ków od gospo­da­rzy, zasie­dla­nie pustych gospo­darstw, prze­no­sze­nie gospo­da­rzy lub pozy­ski­wa­nie nowych. Krót­ko mówiąc – o nad­zór nad docho­da­mi kapi­tu­ły, a cza­sem tak­że roz­strzy­ga­nie róż­nych spraw. Naj­wyż­szą wła­dzę spra­wo­wał tu admi­ni­stra­tor.”

Lek­tor: „W cza­sie admi­ni­stro­wa­nia dobra­mi kapi­tu­ły przez Koper­ni­ka kon­ty­nu­owa­no inten­syw­ne zago­spo­da­ro­wy­wa­nie ziem spu­sto­szo­nych woj­na­mi z Zako­nem Krzy­żac­kim. Spro­wa­dza­no osad­ni­ków i osa­dza­no ich na łanach we wsiach, dba­jąc o upra­wę zie­mi. W komor­nic­twie pie­nię­żeń­skim, zwa­nym mel­zac­kim, Koper­nik objeż­dżał wsie, nad­zo­ru­jąc loka­cje opusz­czo­nych łanów i przy­dzie­la­jąc grun­ty nowym osad­ni­kom, któ­rzy zobo­wią­zy­wa­li się do ich zago­spo­da­ro­wa­nia.”

Na ekra­nie Pie­nięż­no z lotu pta­ka. Na pierw­szym pla­nie Kościół Świę­tych Apo­sto­łów Pio­tra i Paw­ła z czer­wo­nej cegły, a następ­nie ruiny zam­ku bisku­pów war­miń­skich, w któ­rym miesz­kał Koper­nik pod­czas loka­cji.

Ponow­nie Krzysz­tof Wró­blew­ski: „Wie­my o jede­na­stu wsiach, w któ­rych poja­wia się mistrz Miko­łaj. Dwu­krot­nie odwie­dzał Wopy. Spo­ty­ka­my go też w miej­scu trud­nym dziś do ziden­ty­fi­ko­wa­nia – osa­dzie z mły­nem Kynap­pel. Te nie­wiel­kie wsie, ist­nie­ją­ce do dziś, potwier­dza­ją jego obec­ność. Koper­nik skru­pu­lat­nie noto­wał wszyst­ko w księ­dze ‘Loka­cje łanów opusz­czo­nych’. Zapi­sy­wał, kie­dy i gdzie był, kogo spo­tkał – z imie­nia i nazwi­ska.”

Na ekra­nie Olsz­tyn z lotu pta­ka: mia­sto i Zamek Kapi­tu­ły War­miń­skiej. Następ­nie widocz­na jest pierw­sza stro­na książ­ki „Loka­cje łanów opusz­czo­nych”, wyda­nej w 1970 roku.

Lek­tor: „Teren wokół Olsz­ty­na obej­mo­wa­ło wów­czas komor­nic­two olsz­tyń­skie – jed­no z trzech naj­więk­szych pod­le­ga­ją­cych kapi­tu­le war­miń­skiej. Tu tak­że Koper­nik objeż­dżał wsie wylud­nio­ne woj­na­mi pol­sko-krzy­żac­ki­mi. Świa­dec­twem tego są łaciń­skie zapi­sy w doku­men­cie ‘Loka­cje łanów opusz­czo­nych’.”

Piotr Żuchow­ski, histo­ryk i dyrek­tor Muzeum War­mii i Mazur w Olsz­ty­nie, stoi na tle czer­wo­nej cegla­nej ścia­ny i rzeź­by Ukła­du Sło­necz­ne­go. Mówi: „Doku­ment ‘Loca­tio­nes man­so­rum deser­to­rum’ to fascy­nu­ją­cy zapis dzia­łal­no­ści Koper­ni­ka. Jak wszę­dzie, gdzie się poja­wiał, jego decy­zje były prze­my­śla­ne i kon­se­kwent­ne. Są tam też pol­skie nazwi­ska, więc musiał roz­ma­wiać z chło­pa­mi po pol­sku.”

Na ekra­nie widocz­ne są wła­sno­ręcz­ne zapi­sy Koper­ni­ka: po jed­nej stro­nie łaciń­ski tekst pisa­ny jego ręką, po dru­giej – pol­skie tłu­ma­cze­nie w dru­ku. Widzi­my wpi­sy doty­czą­ce m.in. Bar­tą­ga i Sta­re­go Kaw­ko­wa.

Lek­tor: „Zapi­sy obej­mu­ją okres od 10 grud­nia 1516 do 31 maja 1521 roku. Koper­nik doko­nał 72 loka­cji, odno­to­wu­jąc 136 imion i nazwisk nowych osad­ni­ków.”

Dr Jerzy Sikor­ski, histo­ryk i popu­la­ry­za­tor wie­dzy o Koper­ni­ku, trzy­ma książ­kę o loka­cjach i prze­wra­ca stro­ny. W tle wiel­ki Układ Sło­necz­ny z dzie­ła „O obro­tach”. Mówi: „Nazwy miej­sco­wo­ści wypi­sa­łem zie­lo­nym pismem, a obok – imio­na pol­skich chło­pów: Szcze­pan, Grze­gorz – pisał Gre­ger, Gre­gor… Szcze­pan bez ‘sc’, ale przez ‘cz’ – Cze­pan. Mar­cin – już nor­mal­nie. Woj­tek, Jan… Jest ich tu peł­no.”

Lek­tor: „Z zapi­sów Koper­ni­ka wyni­ka, że wspie­rał osad­ni­ków przy­by­wa­ją­cych z Mazow­sza, dając im zbo­że, inwen­tarz żywy i narzę­dzia gospo­dar­cze.”

Ponow­nie dr Jerzy Sikor­ski: „To byli chło­pi pro­sto z Mazow­sza, bez nicze­go. Szu­ka­li gospo­darstw, a on przy­dzie­lał im pod­sta­wo­wy inwen­tarz – co naj­mniej konia i kro­wę. Przy­by­wa­li jako ucie­ki­nie­rzy, prze­dzie­ra­jąc się przez wiel­ką pusz­czę oddzie­la­ją­cą Mazow­sze od Prus. Tu nie było pańsz­czy­zny, w prze­ci­wień­stwie do Mazow­sza – to przy­cią­ga­ło pol­skich chło­pów.”

Lek­tor: „O gospo­dar­no­ści Koper­ni­ka świad­czy licz­ba zasie­dlo­nych pustek i docho­dy pozy­ska­ne dla kapi­tu­ły. Co roku na posie­dze­niu kapi­tu­ły zda­wał spra­woz­da­nie z urzę­do­wa­nia. Do decy­zji admi­ni­stra­cyj­nych wyko­rzy­sty­wał wie­dzę teo­re­tycz­ną – głów­nie z mate­ma­ty­ki, ale i astro­no­mii.”

Na czar­nym tle poja­wia się logo War­miń­sko-Mazur­skie­go Koper­ni­kań­skie­go Insty­tu­tu Kul­tu­ry, a następ­nie logo Urzę­du Mar­szał­kow­skie­go z napi­sem: Sfi­nan­so­wa­no ze środ­ków samo­rzą­du woje­wódz­twa war­miń­sko-mazur­skie­go.