Lubnowo pamięta jeszcze czasy przed Kopernikiem. Dziś pagórki, kapliczki i rzeka Młynówka tworzą sielankowy krajobraz.

Lubnowo, znane w średniowiecznych źródłach jako Liebenau lub Libenau, należy do najstarszych wsi na Warmii. Zostało założone w 1318 roku na terenie dawnych ziem pruskich, konkretnie na tzw. polu Cumeyn w obrębie większego terytorium Wewa. Ta data stawia Lubnowo w gronie pierwszych miejscowości kolonizowanych przez kapitułę warmińską po podboju tych ziem przez zakon krzyżacki.

Nazwa miejscowości wywodzi się od niemieckiego słowa „lieb” (miły, drogi) oraz „Au” – określenia podmokłych łąk i terenów nadrzecznych. Ta etymologia nie jest przypadkowa – wieś rzeczywiście leży w malowniczej dolinie, otoczonej pagórkami morenowymi charakterystycznymi dla północnej Warmii.

Lubnowo zostało założone na prawie chełmińskim, co oznaczało nadanie określonych przywilejów osadniczych zgodnych z tradycją prawną tego regionu. Wieś od początku podlegała kapitule warmińskiej, która sprawowała tu zarówno władzę kościelną, jak i świecką.

W czasach Kopernika

Szczególnie ważny okres w dziejach Lubnowa przypada na początki XVI wieku, gdy administratorem dóbr wspólnych kapituły warmińskiej został Mikołaj Kopernik. Pełnił on tę funkcję z krótką przerwą od 1516 do 1521 roku, a do jego głównych obowiązków należało zasiedlanie pustych łanów.

25 października 1518 roku Mikołaj Kopernik dokonał w Lubnowie konkretnej lokacji – przekazał osadnikowi Andrzejowi Radauowi z synami ziemię Jakuba Tretera, który przeniósł się do Zawierza. Ten autentyczny zapis z dokumentów kopernikańskich stanowi najważniejszą potwierdzoną informację historyczną o Lubnowie z tego okresu.

Jakub Treter przeniósł się za moją zgodą do Zawierza, 3 łany opuszczone objął w swoją opiekę Andrzej Radau, z wszelkim obciążeniem, obiecując przed upływem 2 lat osadzić na nich swych synów. Działo się 25 października.

Ten fakt wpisuje się w szerszą działalność administratorską Kopernika na Warmii. W dniach 22–25 października 1518 roku Kopernik mieszkał na zamku w Pieniężnie, skąd wyjeżdżał na pobliskie lokacje w komornictwie pieniężeńskim. Oprócz Lubnowa, w tym samym okresie dokonał lokacji w Radziejewie (22 października) i Łajsach (24 października).

Przynależność administracyjna i kościelna

Lubnowo jako część komornictwa pieniężeńskiego podlegało kapitule warmińskiej. Pod względem administracji świeckiej wieś należała do amtsbezirku Plaßwich (Płoskinia), który został utworzony 18 czerwca 1874 roku. W strukturach kościelnych Lubnowo było przypisane do katolickiego kirchspielu Plaßwich, co oznaczało, że mieszkańcy uczęszczali do kościoła św. Katarzyny w Płoskini.

Ewangelicy z Lubnowa należeli natomiast do kirchspielu Mehlsack (Pieniężno), co związane było z reformacyjnymi podziałami religijnymi na Warmii. Stanowiska urzędów stanu cywilnego znajdowały się w Standesamcie Plaßwich.

Demografia historyczna

Zachowały się fragmentaryczne dane demograficzne Lubnowa z okresu niemieckiego. Według dostępnych źródeł:

• 1820 rok: 104 mieszkańców
• 1885 rok: 152 mieszkańców
• 1900 rok: 167 mieszkańców
• 1905 rok: 159 mieszkańców
• 1933 rok: około 150 mieszkańców

Te dane wskazują na względną stabilność demograficzną wsi w XIX i pierwszej połowie XX wieku, typową dla małych miejscowości rolniczych na Warmii.

Przemiany XX wieku i powojenne osadnictwo

Dramatyczne zmiany przyniosła II wojna światowa i jej zakończenie. W 1945 roku Warmia została włączona do Polski, a niemiecka ludność została wysiedlona. Lubnowo, podobnie jak inne wsie regionu, zostało zasiedlone przez osadników z Polski, głównie z Kresów Wschodnich i centralnych województw.

W 1954 roku, po reformie podziału administracyjnego, Lubnowo włączono do gromady Płoskinia w powiecie braniewskim. W 1972 roku kolejna reforma przywracała podział na gminy – obszar sołectwa Lubnowo włączono do gminy Płoskinia. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Współczesne Lubnowo

Dzisiejsze Lubnowo to niewielka wieś sołecka w gminie Płoskinia, powiecie braniewskim, województwie warmińsko-mazurskim. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku wieś liczy 70 mieszkańców, z czego 45,7 proc. stanowią kobiety, a 54,3 proc. mężczyźni.

Lubnowo położone jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, około 10 km na północny-wschód od Płoskini, nad rzeką Młynówką. Wieś znajduje się w odległości około 12 km od Braniewa i 14 km od Pieniężna.

Zabytki sakralne

W Lubnowie zachowały się charakterystyczne dla Warmii obiekty małej architektury sakralnej. W miejscowości znajdują się:

• kaplica domkowa przy drodze Lubnowo-Płoskinia
• 2 kapliczki usytuowane w centrum wsi

Te obiekty reprezentują typową warmińską tradycję kapliczek przydrożnych i domkowych, które powstawały jako miejsca modlitewnych spotkań lokalnych społeczności. Warmińskie kaplice domkowe były najmniejszą formą w strukturze kaplic wolnostojących i mogły stanowić etap pośredni pomiędzy architekturą kościelną, a budownictwem ludowym.

Krajobraz i środowisko naturalne

Lubnowo położone jest na Równinie Warmińskiej, w krajobrazie charakterystycznym dla północnej części regionu. Okolice wsi to pagórkowaty teren pochodzenia morenowego, przecięty drobnymi ciekami wodnymi, w tym wspomnianą Młynówką.

Wieś znajduje się w obrębie Nadleśnictwa Zaporowo, które obejmuje 18291 ha i jest jednym z 33 nadleśnictw podlegających Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie. W strukturze nadleśnictwa wyodrębniono między innymi leśnictwo Lubnowo, co świadczy o znaczeniu lasów w tym mikroregionie.

Znaczenie historyczne i kulturowe

Lubnowo reprezentuje typ małej warmińskiej wsi o bogatej historii sięgającej średniowiecza. Jej związki z działalnością Mikołaja Kopernika nadają jej szczególne znaczenie w kontekście dziedzictwa kulturowego regionu. Fakt, że wielki astronom osobiście dokonywał tu lokacji w 1518 roku, czyni Lubnowo ważnym punktem na Szlaku Kopernikowskim w województwie warmińsko-mazurskim.

Wieś zachowuje warmińską tożsamość poprzez obecność charakterystycznych kapliczek i domków sakralnych, które stanowią żywe świadectwo wielowiekowych tradycji religijnych regionu. Położenie nad Młynówką, w dolinie otoczonej morenowymi pagórkami, odzwierciedla typowy krajobraz północnej Warmii ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie.

Lubnowo pozostaje żywym świadectwem długiej historii Warmii – od średniowiecznej kolonizacji, przez czasy Kopernika, burzliwe wieki nowożytne, aż po współczesne wyzwania małych wsi polskich. Ta siedemsetletnia ciągłość historyczna, udokumentowana autentycznymi zapisami źródłowymi, czyni z Lubnowa niezwykle cenne miejsce pamięci warmińskiego dziedzictwa kulturowego.

* Autograf Kopernika „Lokacje łanów opuszczonych” prezentujemy dzięki uprzejmości Pracowni Wydawniczej ElSet. Tłumaczenia z łaciny pochodzą z opracowań dr. Jerzego Sikorskiego oraz Mariana Biskupa.

GALERIA | Lubnowo