Miko­łaj Koper­nik w Pie­nięż­nie? Tak, to wła­śnie tu, w Zam­ku Kapi­tu­ły War­miń­skiej, spę­dzał czas, zaj­mu­jąc się nie tyl­ko gwiaz­da­mi, ale i… loko­wa­niem wsi. Pra­co­wał tu więc i pomiesz­ki­wał.

Zamek Kapi­tu­ły War­miń­skiej w Pie­nięż­nie to miej­sce, któ­re Miko­łaj Koper­nik odwie­dzał wie­lo­krot­nie. To wła­śnie tutaj, wśród gotyc­kich murów, toczy­ła się część jego histo­rii zwią­za­nej z loka­cją oko­licz­nych wsi. Były to Kumaj­ny, Lubian­ka, Łaj­sy, Łoź­nik, Mił­ko­wo, Oset­nik, Peł­ty, Radzie­je­wo i Wopy.

Jak pod­kre­śla Krzysz­tof Wró­blew­ski, histo­ryk z Muzeum Miko­ła­ja Koper­ni­ka we From­bor­ku, astro­nom miesz­kał w zam­ku pod­czas loka­cji tych wsi – na począt­ku 1517 roku, a tak­że w paź­dzier­ni­ku i listo­pa­dzie 1518 roku oraz w mar­cu 1519 roku. Moż­na więc powie­dzieć, że Pie­nięż­no było jed­nym z miejsc, gdzie Koper­nik nie tyl­ko patrzył w gwiaz­dy, ale i zaj­mo­wał się spra­wa­mi ziem­ski­mi.

Zamek Kapi­tu­ły War­miń­skiej w Pie­nięż­nie był jed­nym z zam­ków nale­żą­cych do kapi­tu­ły war­miń­skiej, któ­rej Koper­nik był kano­ni­kiem. Choć dziś zamek jest w ruinie, w cza­sach Koper­ni­ka był waż­nym ośrod­kiem zarzą­dza­nia dobra­mi kapi­tu­ły.

Trzypiętrowe skrzydło Kopernika

Zamek w Pie­nięż­nie począt­ko­wo był gotyc­ką warow­nią, któ­ra z bie­giem lat prze­cho­dzi­ła licz­ne prze­bu­do­wy. Nie­ste­ty, po II woj­nie świa­to­wej pozo­sta­ły z nim jedy­nie ruiny. Znaj­du­ją się one na stro­mym cyplu nad rze­ką Wał­szą, w sąsiedz­twie kościo­ła św. Pio­tra i Paw­ła.

Nie­wie­le wia­do­mo o pier­wot­nym wyglą­dzie zam­ku, ale bada­nia suge­ru­ją, że była to drew­nia­na sie­dzi­ba bez wie­ży, oto­czo­na pro­sty­mi obwa­ro­wa­nia­mi z pali­sa­dy i wałów ziem­nych.

Zamek powstał w XIV wie­ku. W XV wie­ku prze­szedł roz­bu­do­wę, przyj­mu­jąc kształt czwo­ro­bo­ku z dzie­dziń­cem. Usy­tu­owa­ny na wzgó­rzu w pół­noc­no-zachod­niej czę­ści mia­sta, praw­do­po­dob­nie nigdy nie był moc­no ufor­ty­fi­ko­wa­ny.

Peł­nił funk­cję rezy­den­cji admi­ni­stra­to­ra komor­nic­twa pie­nię­żeń­skie­go, jed­nej z dóbr kapi­tu­ły war­miń­skiej, któ­ra skła­da­ła się z 16 kano­ni­ków. To oni zarzą­dza­li zie­mia­mi kapi­tu­ły, dba­li o kate­drę we From­bor­ku i spra­wo­wa­li zarów­no wła­dzę kościel­ną, jak i świec­ką na War­mii.

Ser­ce zam­ku sta­no­wi­ło trzy­pię­tro­we skrzy­dło zachod­nie – impo­nu­ją­ca budow­la o dłu­go­ści 75 metrów i sze­ro­ko­ści 15,5 metra. Mie­ści­ły się tam kom­na­ty kano­ni­ków, repre­zen­ta­cyj­ne sale oraz zaple­cze gospo­dar­cze. Dziś to miej­sce to już tyl­ko malow­ni­cza ruina, ale wciąż skry­wa śla­dy daw­nej świet­no­ści.

- W nich wła­śnie rezy­do­wał Mistrz Miko­łaj pod­czas poby­tu w komor­nic­twie w Pie­nięż­nie – pod­kre­śla Krzysz­tof Wró­blew­ski.

Pożary i wczesny barok

Zamek był wie­lo­krot­nie nisz­czo­ny pod­czas wojen. Kro­ni­ki histo­rycz­ne dono­szą o poża­rach w latach 1455, 1520 oraz 1626, jed­nak po każ­dym z nich był odbu­do­wy­wa­ny i prze­bu­do­wy­wa­ny. Na począt­ku XVII wie­ku prze­pro­wa­dzo­no szcze­gó­ło­wą reno­wa­cję, nada­jąc jej cha­rak­ter sty­lu wcze­sne­go baro­ku, mimo że układ pomiesz­czeń wewnątrz pozo­stał nie­zmie­nio­ny.

Na prze­ło­mie XVII i XVIII wie­ku zamek zaczął popa­dać w ruinę. W 1798 roku, kie­dy Pie­nięż­no sta­ło się wła­sno­ścią skar­bu pru­skie­go, zamek czę­ścio­wo prze­bu­do­wa­no, aby zlo­ka­li­zo­wać w nim admi­ni­stra­cję mia­sta oraz szko­łę. Wów­czas zbu­rzo­no dwa gro­żą­ce zawa­le­niem skrzy­dła, a dwa pozo­sta­ły ist­nie­ją do dzi­siaj.

W Pie­nięż­nie zacho­wa­ły się rów­nież pozo­sta­ło­ści gotyc­kie­go ratu­sza z 1312 roku oraz kościół św. Apo­sto­łów Pio­tra i Paw­ła z XIV wie­ku i świą­ty­nia z XVII wie­ku, obec­nie grec­ko­ka­to­lic­ka cer­kiew św. Micha­ła Archa­nio­ła. W tutej­szym semi­na­rium dzia­ła Muzeum Misyj­no-Etno­gra­ficz­ne Księ­ży Wer­bi­stów.

ArTo­ur poka­zu­je Pie­nięż­no widzia­ne z góry.