Pol­ska Koper­ni­kiem stoi. Nie tyl­ko w więk­szych mia­stach Pol­ski, ale nawet tych mniej­szych są pomni­ki Miko­ła­ja Koper­ni­ka. Naj­wię­cej jest ich na War­mii. Są kla­sycz­ne, ale i bar­dziej nowo­cze­sne.

- A my, Pola­cy, my lubim pomni­ki – pisał Kon­stan­ty Ilde­fons Gał­czyń­ski w 1947 roku. I miał rację. W każ­dym mie­ście, mniej­szym czy więk­szym – sto­ją pomni­ki. Sym­bo­li­zu­ją rze­czy­wi­stość, upa­mięt­nia­ją wyda­rze­nia i wiel­kich ludzi.

Ile pomników ma Mikołaj Kopernik?

Na tle papie­ża, któ­ry ma w Pol­sce ponad 230 pomni­ków, Miko­łaj Koper­nik wypa­da prze­cięt­nie. Ale i tak jest w ści­słej czo­łów­ce „kamien­nych Pola­ków”. Wiki­pe­dia poda­je, że Koper­nik ma tyl­ko 13 pomni­ków. Są też popier­sia i „gło­wy” w róż­nych wnę­trzach, ale one nie zali­cza­ją do monu­men­tów miej­skich. Naj­więk­sze wra­że­nie robią pomni­ki pod chmur­ką. Są dostęp­ne dla każ­de­go, nie­mal na wycią­gnię­cie ręki. I jest ich znacz­nie wię­cej niż zli­czo­no w Wiki­pe­dii. Inte­rak­tyw­ną mapę pomni­ków przy­go­to­wa­ło nawet mrą­gow­skie Cen­trum Kształ­ce­nia Zawo­do­we­go i Usta­wicz­ne­go. Ale tu rów­nież nie poja­wia­ją się wszyst­kie postu­men­ty. 

- Duże zapo­trze­bo­wa­nie spo­łecz­ne na podo­bi­znę genial­ne­go astro­no­ma, a przy tym skrom­ne­go from­bor­skie­go kano­ni­ka, zmu­si­ło twór­ców do poszu­ki­wa­nia nowych form wyra­zu − od sta­tycz­nych, monu­men­tal­nych, abs­trak­cji, lapi­dar­nej syn­te­zy, sym­bo­lu, cza­sem wręcz zna­ku „iko­ny”, do pomni­ko­we­go zało­że­nia prze­strzen­ne­go. Więk­szość pomni­ków Koper­ni­ka jest wyni­kiem kon­kur­sów, nie­ste­ty, o prze­cięt­nym pozio­mie, w któ­rych war­to­ści arty­stycz­ne nie zawsze były prio­ry­te­tem – twier­dzi Elż­bie­ta Topol­nic­ka-Niem­ce­wicz w arty­ku­le „Koper­nik w pol­skiej rzeź­bie współ­cze­snej”. — Nowym zja­wi­skiem, cha­rak­te­ry­stycz­nym dla ostat­nich lat, jest trak­to­wa­nie monu­men­tu jako źró­dła relak­su, co pro­wa­dzi do zatra­ce­nia sacrum pomni­ka. 

Nie da się zli­czyć cho­ciaż­by wszyst­kich popier­si i gra­ni­to­wych głów Koper­ni­ka, któ­re naj­czę­ściej poja­wia­ją się przed budyn­ka­mi szkół. Te powsta­wa­ły jak grzy­by po desz­czu. Przed­sta­wia­my jed­nak kil­ka z nich – z miej­sco­wo­ści, gdzie Koper­nik mógł być – cho­ciaż­by prze­jaz­dem. Pomi­ja­my też ławecz­ki z Koper­ni­kiem. Je moż­na bli­żej poznać w tek­ście Gdzie sie­dzi Koper­nik?

Na począ­tek omó­wi­my pomni­ki na War­mii, z któ­rą Koper­nik w swo­im 70-let­nim życiu zwią­zał się na 40 lat.

Frombork z gigantem

Naj­star­szym pomni­kiem we From­bor­ku jest monu­ment, któ­ry sta­nął u stóp Wzgó­rza Kate­dral­ne­go w 1973 roku w pięć­set­ną rocz­ni­cę śmier­ci Koper­ni­ka. Jego auto­rem jest rzeź­biarz Mie­czy­sław Welter, któ­ry wyko­nał też m.in pomnik Fry­de­ry­ka Cho­pi­na w Słup­sku czy Marii Konop­nic­kiej we Wrze­śni. Jego dzie­ło we From­bor­ku powsta­ło z brą­zu i mie­rzy aż 6 metrów. To napraw­dę gigan­tycz­ny Koper­nik, nie­trud­no go nie zauwa­żyć. Tym bar­dziej, że stoi na trzy­me­tro­wych gra­ni­to­wych gła­zach. Łącz­nie ma 9 metrów!

Pomnik został odsło­nię­ty 15 lip­ca 1973 roku, w rocz­ni­cę bitwy pod Grun­wal­dem. W uro­czy­sto­ści uczest­ni­czy­li ówcze­śni przy­wód­cy pań­stwa, m.in. Edward Gie­rek i Piotr Jaro­sze­wicz. Według donie­sień pra­so­wych wów­czas w uro­czy­sto­ściach wzię­ło udział 125 tysię­cy osób.

W latach 70. ubie­głe­go wie­ku pomnik wzbu­dził wie­le kon­tro­wer­sji. Wal­te­ro­wi zarzu­ca­no przede wszyst­kim, że jego Koper­nik jest bar­dzo nie­fo­rem­ny, przy­po­mi­na­ją­cy „klo­cek zakoń­czo­ny małą głów­ką”. Jed­nak obroń­cy jego arty­stycz­nej wizji widzie­li w kształ­tach Koper­ni­ka nawią­za­nie do war­miń­skich świąt­ków i pru­skich bab. Nie prze­szko­dzi­ło to jed­nak, żeby tydzień po odsło­nię­ciu pomni­ka we From­bor­ku jego czte­ro­me­tro­wa repli­ka sta­nę­ła w jed­nym z naj­więk­szych par­ków sto­li­cy Mek­sy­ku.

Kopernik symbolem nazizmu?

Wcze­śniej we From­bor­ku stał pomnik wznie­sio­ny w 1909 roku. Miał aż 28 metrów wyso­ko­ści. Żeby go wznieść, oko­licz­ni miesz­kań­cy zor­ga­ni­zo­wa­li zbiór­kę pie­nię­dzy. Do ini­cja­ty­wy doło­żył się cesarz Wil­helm II. Pomnik przy­po­mi­na­ją­cy wie­życz­kę kościel­ną został wznie­sio­ny w naj­wyż­szym miej­scu Wzgó­rza Kate­dral­ne­go z wido­kiem na Zalew Wiśla­ny. Wie­życz­kę ozda­bia­ła pła­sko­rzeź­ba z brą­zu z popier­siem Koper­ni­ka z kon­wa­lią (któ­ra była sym­bo­lem medy­cy­ny, pierw­sze­go zawo­du Koper­ni­ka). Powy­żej zamo­co­wa­no meta­lo­wą tar­czę z przed­sta­wie­niem ukła­du helio­cen­trycz­ne­go.

Pomnik został zde­wa­sto­wa­ny w lutym 1945 roku, po zdo­by­ciu From­bor­ka przez Armię Czer­wo­ną. Dwa lata póź­niej, czy­li już za pano­wa­nia pol­skich władz, został zbu­rzo­ny jako jeden z sym­bo­li nazi­zmu. Oca­la­łą tar­czę z popier­siem Koper­ni­ka moż­na dziś oglą­dać we from­bor­skim Muzeum Koper­ni­ka. Nie­ste­ty po samym pomni­ku współ­cze­śnie nie ma śla­du. Na jego miej­scu znaj­du­je się traw­nik…

Olsztyński Kopernik sprzed wojny

Popier­sie Koper­ni­ka cie­szy oko rów­nież w Olsz­ty­nie, w Par­ku Pod­zam­cze w pobli­żu restau­ra­cji Cas­sa­blan­ca. Zosta­ło wyko­na­ne jesz­cze przed II woj­ną świa­to­wą, gdy Olsz­tyn — wów­czas Allen­ste­in — był mia­stem w Pru­sach Wschod­nich. Ini­cja­to­ra­mi usta­wie­nia tego pomni­ka byli miej­scy rad­ni. Wyko­na­no go w Ber­li­nie w pra­cow­ni rzeź­bia­rza Johan­ne­sa Göt­za.

Pier­wot­nie pomnik był umiesz­czo­ny na postu­men­cie pod archi­tek­to­nicz­nym bal­da­chi­mem, wspar­tym na fila­rach. Mie­ścił się przed gro­blą zam­ko­wą do 1946 roku. Na nowym coko­le, już po dru­giej stro­nie zam­ku, wyku­ty został napis w języ­ku pol­skim: „Obroń­cy gro­du olsz­tyń­skie­go przed najeźdź­cą krzy­żac­kim. Wiel­kie­mu Pola­ko­wi Miko­ła­jo­wi Koper­ni­ko­wi wdzięcz­ni Pola­cy”.

W czerw­cu 2021 roku „Gaze­ta Olsz­tyń­ska” napi­sa­ła, że „Koper­nik w Olsz­ty­nie stra­cił gło­wę”. Rzeź­ba spa­dła z coko­łu. Czy przy­czy­ni­li się do tego wan­da­le, czy była to wina „zmę­cze­nia mate­ria­łu”? Nie wia­do­mo.

Lidzbark z dwoma pomnikami

Miko­łaj Koper­nik osiem lat spę­dził w Lidz­bar­ku War­miń­skim. To na lidz­bar­skim zam­ku powsta­ły pod­wa­li­ny teo­rii helio­cen­trycz­nej. Nie bez powo­du sto­ją tu dwa pomni­ki mistrza z War­mii. Jeden z nich jest ele­men­tem Bul­wa­ru nad Łyną przy ul. Konop­nic­kiej. Miej­sce to zre­wi­ta­li­zo­wa­no w 2017 roku. Dzię­ki temu rzeź­ba Koper­ni­ka wpa­trzo­ne­go w astro­la­bium, zna­la­zła tu hono­ro­we miej­sce. Dru­gi pomnik, autor­stwa Bole­sła­wa Mar­schal­la, stoi przy ul. Szkol­nej.

Mrągowo i Iława przed szkołą

Czy Koper­nik, choć żył i pra­co­wał na War­mii, bywał rów­nież na Mazu­rach? Mógł się tu poja­wiać. Ale nie z tego powo­du sta­wia­no mu pomni­ki.

Gło­wę Miko­ła­ja Koper­ni­ka wyko­na­ną z pia­skow­ca szy­dło­wiec­kie­go usta­wio­no na coko­le w Mrą­go­wie w 1969 roku. Jej auto­rem jest olsz­tyń­ski rzeź­biarz — Bole­sław Mar­schall. Podob­ny Koper­nik spod jego dłu­ta stoi na w Lidz­bar­ku War­miń­skim. Mrą­gow­ski ma jed­nak cie­ka­wą histo­rię.

- Gło­wy astro­no­ma zaży­czył sobie ksiądz, miesz­ka­ją­cy w Ame­ry­ce. Miał to być jego pre­zent dla Pola­ków miesz­ka­ją­cych w Sta­nach — mówi Mar­schall cyto­wa­ny przez por­tal mragowo.pl. — Monu­ment rzeź­bi­łem przez tydzień na Koło­brze­skiej w Olsz­ty­nie, gdzie mia­łem pra­cow­nię. Jed­nak zamó­wie­nie nie zosta­ło ode­bra­ne i pomnik tra­fił do Mrą­go­wa. Nie mia­łem, co z nim zro­bić, poja­wi­li się chęt­ni więc prze­ka­za­łem miesz­kań­com moją pra­cę. Gło­wa Koper­ni­ka sta­nę­ła na pla­cu Wyzwo­le­nia i zastą­pi­ła nie­miec­ki pomnik jesz­cze sprzed II woj­ny świa­to­wej.

Po 40 latach wła­dze mia­sta posta­no­wi­ły prze­nieść rzeź­bę w inne miej­sce. Teraz stoi przy pod­sta­wów­ce, przy uli­cy Koper­ni­ka w Mrą­go­wie.

Rów­nież w Iła­wie na Mazu­rach przed jed­ną z Szko­łą Pod­sta­wo­wą nr 1 stoi popier­sie Koper­ni­ka. Zosta­ło odsło­nię­te 7 czerw­ca 1969 roku – w dniu nada­nia szko­le przy uli­cy Kościusz­ki imie­nia Miko­ła­ja Koper­ni­ka i nada­nia szko­le sztan­da­ru z oka­zji 25-lecia ist­nie­nia.

Twór­ca­mi wyku­te­go w pia­skow­cu szy­dło­wiec­kim popier­sia Koper­ni­ka są olsz­tyń­scy rzeź­bia­rze: Bole­sław Mar­shall i Edward Jur­je­wicz.

Kopernik z wąsem w Toruniu

Sto­ją­cy w połu­dnio­wo-wschod­nim naroż­ni­ku sta­ro­miej­skie­go ryn­ku pomnik Miko­ła­ja Koper­ni­ka jest jed­nym z naj­waż­niej­szych sym­bo­li Toru­nia. To też chy­ba naj­bar­dziej zna­ny pomnik Koper­ni­ka w Pol­sce. Został odla­ny w pra­cow­ni zna­ne­go ber­liń­skie­go rzeź­bia­rza Fry­de­ry­ka Tiec­ka i usta­wio­ny w obec­nym miej­scu w 1853 roku. Ten pomnik, ina­czej niż na więk­szo­ści innych postu­men­tów i por­tre­tów, przed­sta­wia mło­dzień­czą twarz Koper­ni­ka ozdo­bio­ną deli­kat­nym, widocz­nym z bli­ska wąsem. Ale trud­no się dzi­wić. Koper­nik spę­dził w tym mie­ście pierw­sze osiem­na­ście lat swo­je­go życia. To na War­mii, znacz­nie póź­niej, wzbił się na nauko­we wyży­ny.

Postać Koper­ni­ka jest odla­na z brą­zu i ma ponad 2,5 m wyso­ko­ści. Jest punk­tem orien­ta­cyj­nym dla miesz­kań­ców Toru­nia i tury­stów, któ­rzy uma­wia­ją się pod “Kop­cem”.

W Toru­niu znaj­du­je się rów­nież pomnik 500-lecia uro­dzin Miko­ła­ja Koper­ni­ka (rów­nież zna­ny jako Helios). Stoi na skwe­rze przy pla­cu Rapac­kie­go w Toru­niu, od wschod­niej stro­ny al. Jana Paw­ła II, w pobli­żu daw­ne­go Ban­ku Rze­szy. Zapro­jek­to­wa­ny został przez Józe­fa Kop­czyń­skie­go.

Meta­lo­wy, rzeź­biar­ski model Ukła­du Sło­necz­ne­go umiesz­czo­ny na kamien­nym postu­men­cie wraz z napi­sem: Sol omnia regit (Słoń­ce wła­da wszyst­kim).

Grudziądz dziękuje za pieniądz

W Gru­dzią­dzu przed kościo­łem jezu­ic­kim przy uli­cy Sta­ro­ryn­ko­wej stoi jesz­cze popier­sie Miko­ła­ja Koper­ni­ka. Odsło­nię­to je w roku 1972 na pamiąt­kę 450. rocz­ni­cy poby­tu astro­no­ma w Gru­dzią­dzu.

21 mar­ca 1522 roku wła­śnie w Gru­dzią­dzu Koper­nik wygła­szał waż­ny trak­tat „O sza­cun­ku mone­ty”. Nie bez powo­du miesz­kań­cy Gru­dzią­dza mówią o nim: „Wstrzy­mał Słoń­ce, ruszył Zie­mię i dobrze obra­cał pie­nią­dzem”. 

Kraków między wydziałami

Miko­łaj Koper­nik z Toru­nia poje­chał do Kra­ko­wa, gdzie roz­po­czął stu­dia, a póź­niej wie­lo­krot­nie do nie­go powra­cał. Tu na Plan­tach u wylo­tu uli­cy Gołę­biej, przed Col­le­gium Wit­kow­skie­go Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go (daw­ne Col­le­gium Phy­si­cum), gdzie od 1912 roku mie­ści­ła się sie­dzi­ba uni­wer­sy­tec­kiej mate­ma­ty­ki i fizy­ki, stoi powsta­ły w 1900 roku pomnik według pro­jek­tu Cypria­na Godeb­skie­go. Naj­pierw usy­tu­owa­no go na dzie­dziń­cu Col­le­gium Maius Uni­wer­sy­te­tu Jagiel­loń­skie­go, żeby w 1953 roku prze­nieść go w obec­ne miej­sce.

Dru­ga sta­tua astro­no­ma zosta­ła usta­wio­na w 2023 roku przed obec­nym Wydzia­łem Mate­ma­ty­ki i Infor­ma­ty­ki UJ. Auto­rem rzeź­by jest prof. Karol Bady­na, któ­ry Koper­ni­ka przed­sta­wił jako stu­den­ta Aka­de­mii Kra­kow­skiej. Sie­dzą­cy na nie­wiel­kim pod­wyż­sze­niu astro­nom, z cyr­klem w dło­ni, spo­glą­da na znaj­du­ją­cy się po dru­giej stro­nie Wydział Fizy­ki, Astro­no­mii i Infor­ma­ty­ki Sto­so­wa­nej.

Warszawa z kradzieżą w tle

Sto­li­ca Pol­ski ma ponad 450 pomni­ków. Jed­nym z nich jest sie­dzą­cy Koper­nik autor­stwa Ber­te­la Tho­rvald­se­na z 1830 roku. Astro­nom w lewej ręce trzy­ma astro­la­bium, któ­re ukra­dli w 2008 roku nie­zna­ni spraw­cy. Jed­nak dzień po incy­den­cie nie­zna­na oso­ba pod­rzu­ci­ła je do Pol­skiej Pra­cow­ni Kon­ser­wa­cji Zabyt­ków na Sol­cu. W pra­wej ręce Koper­nik trzy­ma cyr­kiel.

Pier­wot­nie war­szaw­ska figu­ra astro­no­ma mia­ła zostać umiesz­czo­na na wiel­kim glo­bu­sie nie­ba (proj. Jana Foral­skie­go), ale osta­tecz­nie wybra­no skrom­niej­szą wer­sję postu­men­tu. Odlew rzeź­by został wyko­na­ny w 1828 roku. Wyko­na­na z brą­zu ma oko­ło 2,8 m wyso­ko­ści.

Pomnik powstał z ini­cja­ty­wy ks. Sta­ni­sła­wa Sta­szi­ca. W 1944 roku został usu­nię­ty z coko­łu przez oddzia­ły gen. Eri­cha von dem Bacha. Odna­le­zio­no go w miej­sco­wo­ści Haj­du­ki koło Nysy. Do War­sza­wy wró­cił jako pierw­szy pomnik po woj­nie i zajął swo­je miej­sca na gru­zach Kra­kow­skie­go Przed­mie­ścia przed gma­chem Towa­rzy­stwa Przy­ja­ciół.

Oto­cze­nie pomni­ka zmie­ni­ło się w 2007 roku — pla­cyk został wzbo­ga­co­ny o Układ Sło­necz­ny autor­stwa Anto­nie­go Gra­bow­skie­go.

- Pomnik Koper­ni­ka na tle pała­cu Sta­szi­ca to arcy­war­szaw­ski widok. Wokół pomni­ka astro­no­ma wiru­ją pla­ne­ty i trud­no się temu dzi­wić. Jego pra­ca, „O obro­tach sfer nie­bie­skich” trak­tu­je wła­śnie o nich. Ręko­pis tego dzie­ła wpi­sa­ny jest na listę UNESCO „Pamięć świa­ta”, a u stóp pomni­ka każ­dy prze­cho­dzień może poczuć się jak zdo­byw­ca kosmo­su – pisze na swo­im blo­gu hankawarszawianka.com Han­na Dzie­liń­ska.

W cza­sie powsta­nia war­szaw­skie­go pomnik uległ uszko­dze­niu. Po powsta­niu figu­ra zosta­ła wywie­zio­na z War­sza­wy. Mia­ła tra­fić na złom i zostać prze­to­pio­na, co na szczę­ście nie nastą­pi­ło. Odna­le­zio­ny pomnik prze­wie­zio­no do War­sza­wy i 22 lip­ca 1945 pro­wi­zo­rycz­nie usta­wio­no na daw­nym miej­scu. Ponow­ne odsło­nię­cie wyre­mon­to­wa­ne­go pomni­ka nastą­pi­ło 22 lip­ca 1949 roku.

Koper­ni­ka dłu­ta Ludwi­ki Nit­scho­wej może­my też zoba­czyć przed wej­ściem głów­nym do Pała­cu Kul­tu­ry i Nauki w War­sza­wie. Wyko­na­ny jest z gra­ni­tu. Tak jak towa­rzy­szą­cy mu Mic­kie­wicz, został wyko­na­ny w Pol­sce. Inne rzeź­by, któ­re zdo­bią nisze PKiN wyszły spod ręki rzeź­bia­rzy radziec­kich — to ale­go­rycz­ne wize­run­ki mię­dzy inny­mi muzy­ki, lite­ra­tu­ry, filo­zo­fii, per­so­ni­fi­ka­cje zaprzy­jaź­nio­nych ludów, pra­cy, tech­ni­ki i roz­wo­ju.

Nawet Poznań ma Kopernika

1969 rok obfi­to­wał w sta­wia­nie popier­si Koper­ni­ka. Taki pomnik sta­nął też w Pozna­niu, przed szko­łą. Pod popier­siem Miko­ła­ja Koper­ni­ka znaj­du­je się inskryp­cja z jego nazwi­skiem. Cokół wyko­na­no z gra­ni­tu, popier­sie jest nato­miast stwo­rzo­ne z brą­zu. Autor jest nie­zna­ny.

Z kolei w 2020 roku na zle­ce­nie Zarzą­du Zie­le­ni Miej­skiej w par­ku Hewe­liu­sza na poznań­skim Grun­wal­dzie powsta­ło kil­ka­na­ście drew­nia­nych rzeźb, któ­re wyko­nał Krzysz­tof Wiza w sta­rych, obumar­łych kona­rach drzew, pozo­sta­łych po przy­cin­ce. Wśród nich jest też popier­sie Miko­ła­ja Koper­ni­ka. Wiza wyko­nał je przy uży­ciu piły łań­cu­cho­wej.

Łódź. Kopernik w szpitalu

Rów­nież Łódź ma swo­je popier­sie Koper­ni­ka. Znaj­du­je się przed Woje­wódz­kim Szpi­ta­lem Spe­cja­li­stycz­nym im. Miko­ła­ja Koper­ni­ka w Łodzi. Autor­ką rzeź­by jest Jadwi­ga Janus. Pomnik odsło­nię­to w 2002 roku.

Szpi­tal uro­czy­ście otwar­to 29 kwiet­nia 1973 roku, więc w Roku Koper­ni­kań­skim.

Nowoczesny Mikołaj z Bydgoszczy

W Byd­gosz­czy na Koper­ni­ka spoj­rze­li ina­czej. Tam poja­wił się Miko­łaj Noży­co­rę­ki zwa­ny ano­rek­ty­kiem. Monu­men­tal­na rzeź­ba, jak więk­szość pomni­ków Koper­ni­ka, rów­nież powsta­ła w 1973 roku. Autor­ką jest Maria Chu­do­ba-Wiśniew­ska, któ­ra swo­je dzie­ło nazwa­ła „Wstrzy­mał Słoń­ce, ruszył Zie­mię”. Jej Koper­nik to for­ma z wią­zek meta­lu — odma­te­ria­li­zo­wa­ny, jak­by pozba­wio­ny cia­ła myśli­ciel, cały ze ścię­gien i włó­kien cały. Na tam­te cza­sy pomysł zaska­ku­ją­cy. W zesta­wie­niu z Koper­ni­ka­mi wyku­ty­mi w gra­ni­cie czy odla­ny­mi z brą­zu, wyróż­nia­ją­cy się.

Rzeź­ba waży 864kg i mie­rzy 4,57m wyso­ko­ści.

Rzeź­ba stoi przy ul. Koper­ni­ka mię­dzy budyn­kiem VI Liceum Ogól­no­kształ­cą­ce­go a ówcze­snym Tech­ni­kum Kole­jo­wym (dziś Coper­ni­ca­num — Uni­wer­sy­te­tu Kazi­mie­rza Wiel­kie­go). W tym miej­scu od koń­ca 1966 roku znaj­do­wa­ło się popier­sie astro­no­ma autor­stwa Witol­da Mar­ci­nia­ka. Nie zno­si­ło jed­nak dobrze warun­ków atmos­fe­rycz­nych. Trze­ba było je prze­nieść pod dach — począt­ko­wo schro­nie­nie zna­la­zło w sąsied­nim VI LO, a w koń­cu tra­fi­ło do ogól­nia­ka, któ­re­go Koper­nik jest patro­nem — II LO.

Wrocław: Kopernik na placu bez nazwy

W 1973 obcho­dzo­no Rok Koper­ni­kań­ski obcho­dzo­no hucz­nie rów­nież we Wro­cła­wiu. Wte­dy zde­cy­do­wa­no o uho­no­ro­wa­niu Miko­ła­ja Koper­ni­ka sto­sow­nym pomni­kiem, na pro­jekt któ­re­go roz­pi­sa­no kon­kurs. Ini­cja­to­ra­mi budo­wy pomni­ka było Towa­rzy­stwo Miło­śni­ków Wro­cła­wia wspól­nie z Towa­rzy­stwem Miło­śni­ków Astro­no­mii. Zwy­cię­ży­ła kon­cep­cja, któ­rej auto­rem był prof. Leon Pod­sia­dły z wro­cław­skiej ASP. Powstał pro­sty w for­mie kor­pus posta­ci ze sztucz­ne­go kamie­nia, z sym­bo­licz­nym ukła­dem helio­cen­trycz­nym na pier­si, któ­ry wień­czy popier­sie astro­no­ma. 

Dziś jest jed­nym z mniej zna­nych pomni­ków w ści­słym cen­trum Wro­cła­wia na tra­sie mię­dzy Dwor­cem Głów­nym a Gale­rią Domi­ni­kań­ską. Stoi na zanie­dba­nym pla­cu bez nazwy, a od pół­no­cy przy­sła­nia go roz­ło­ży­sta koro­na wierz­by pła­czą­cej.

A szko­da, bo w 1503 r., czy­li w 30. roku swe­go życia, Koper­nik objął funk­cję scho­la­sty­ka w kapi­tu­le kole­gia­ty św. Krzy­ża na Ostro­wie Tum­skim. Miesz­kał wów­czas przy ul. Kate­dral­nej 7. Pia­sto­wał tę god­ność przez 35 lat – do 1538 roku, choć wte­dy już żył i pra­co­wał na War­mii.

Ciosany Kopernik z Chorzowa

4‑metrowy posąg stoi też w Cho­rzo­wie w pobli­żu Pla­ne­ta­rium Ślą­skie­go, któ­re nosi imię Miko­ła­ja Koper­ni­ka. Powstał w 1964 roku. Gra­ni­to­wa gru­bo cio­sa­na postać astro­no­ma ma twarz zwró­co­ną ku nie­bu, a w rękach trzy­ma kulę ziem­ską. Auto­rem jest Jerzy Ban­du­ra, któ­ry za pomysł tej rzeź­by został nagro­dzo­ny.

W Piotrkowie Trybunalskim trzy tony brązu

W Piotr­ko­wie Try­bu­nal­skim posta­no­wio­no uczcić 500. rocz­ni­cę uro­dzin Miko­ła­ja Koper­ni­ka pomni­kiem wznie­sio­nym w czy­nie spo­łecz­nym. Har­ce­rze i ucznio­wie szkół zbie­ra­li meta­le potrzeb­ne do odle­wu, pra­cow­ni­cy Piotr­kow­skiej Fabry­ki Maszyn Gór­ni­czych PIOMA zobo­wią­za­li się wyko­nać odlew posą­gu bez­płat­nie, a Ludwi­ka Nit­scho­wa poda­ro­wa­ła mia­stu pro­jekt pomni­ka bez­in­te­re­sow­nie.

Odsło­nię­ta 20 paź­dzier­ni­ka 1973 roku figu­ra astro­no­ma ma 1,8 m wyso­ko­ści i wyko­na­na jest z brą­zu. Do jej wyko­na­nia zuży­to aż trzy tony tego mate­ria­łu.

Sie­dzą­cy posąg Koper­ni­ka miał sta­nąć przed szpi­ta­lem na uli­cy Rakow­skiej. Osta­tecz­nie mie­ści się przed I Liceum Ogól­no­kształ­cą­ce­go im. Bole­sła­wa Chro­bre­go. Koper­nik patrzy ku nie­bu.

- Nie­któ­rym wyda­je się, że pomnik Miko­ła­ja Koper­ni­ka stoi w Piotr­ko­wie, dla­te­go, że mamy w naszym mie­ście pla­ne­ta­rium, któ­re znaj­du­je się w budyn­ku I LO. Poja­wia­ją się tak­że pomy­sły, że Koper­nik patrzy po pro­stu na ale­je swo­je­go imie­nia. To jed­nak nie do koń­ca praw­da – czy­ta­my na stro­nie epiotrkow.pl — Miko­łaj Koper­nik był oso­bi­ście w Piotr­ko­wie, a jego wizy­ta była nie­zwy­kle waż­na i mia­ła zwią­zek z nauko­wą dzia­łal­no­ścią. War­to jed­nak zazna­czyć, że nie bywał tutaj z powo­du swo­ich astro­no­micz­nych doko­nań zwią­za­nych z kosmo­sem. (…) Poja­wił się w nowo wybu­do­wa­nym i led­wo odda­nym do użyt­ku Zam­ku Kró­lew­skim Zyg­mun­ta Sta­re­go. Na spo­tka­niu z kró­lem, w cza­sie jed­nej z rad moż­no­wład­czych, przed­sta­wiał powo­dy, dla któ­rych ludzie w Pol­sce zaczy­na­ją uży­wać monet fał­szo­wa­nych przez Bran­den­bur­czy­ków.

Tu rów­nież Koper­nik wyło­żył, jak w Gru­dzią­dzu, swój trak­tat o mone­cie.

Pomnik Kochanka w Krośnie

Pomnik Koper­ni­ka znaj­dzie­my rów­nież w Kro­śnie, przy ul. Pio­tra Skar­gi  przed budyn­kiem I Liceum Ogól­no­kształ­cą­ce­go im. Miko­ła­ja Koper­ni­ka. Tutej­szy pomnik przed­sta­wia Koper­ni­ka na coko­le w uję­ciu do pasa. Astro­nom opie­ra się lewą ręką na kuli ziem­skiej, dru­gą ręką przy­sła­nia oczy, patrząc w nie­bo. Auto­rem rzeź­by jest kro­śnień­ski malarz i rzeź­biarz Sta­ni­sław Kocha­nek.

Kopernik w Lublinie wyższy od mieszkańca

Rów­nież Lublin z oka­zji 500 rocz­ni­cy uro­dzin Koper­ni­ka posta­wił mu pomnik. Stoi przy wej­ściu do IX Liceum Ogól­no­kształ­cą­ce­go przy ul. Stru­ga. Auto­rem rzeź­by jest Sła­wo­mir Mie­lesz­ko. Posąg patrzą­ce­go w nie­bo astro­no­ma został wyko­na­ny w sztucz­nym kamie­niu. Koper­nik lewą ręką zło­żo­ną na pier­si trzy­ma zwi­nię­te papie­ry. Fał­dy przy zgię­tej ręce suge­ru­ją zarys ukła­du pla­ne­tar­ne­go. Figu­ra

wyż­sza od prze­cięt­ne­go prze­chod­nia o oko­ło sześć­dzie­siąt, sie­dem­dzie­siąt cen­ty­me­trów wyróż­nia się na tle tłu­mu miesz­kań­ców mia­sta. Mie­rzy 2,4 m. Umiesz­czo­ny jest na dwu­po­zio­mo­wym, sze­ro­kim i niskim postu­men­cie.

***

Czy Koper­nik został wystar­cza­ją­co doce­nio­ny pomni­ka­mi w Pol­sce? W porów­na­niu na przy­kład z Marią Sko­dow­ska-Curie, może w nich prze­bie­rać. Zdo­byw­czy­ni Nobla ma zale­d­wie… trzy pomni­ki – dwa w War­sza­wie i jeden w Lubli­nie.